Akdeniz Bölgesi Yemek Kültürü
Meşhur Akdeniz Bölgesi Yemekleri
Akdeniz Bölgesi, adını denizden alan, yıllık sıcaklık ortalaması en yüksek ve yüz ölçümü bakımından da Türkiye’nin 4. büyük bölgesidir. Akdeniz Bölgesi yemek kültürü, göçmen yemeklerinden Arap yemeklerine kadar birçok lezzeti içinde barındıran, özellikle sebze, meyve, otlar, zeytinyağı ve baharatlar gibi sağlıklı yiyeceklerin ağırlık kazandığı zengin bir mutfaktır. Kalp hastalıklarından Alzheimer’a kadar birçok derde derman olan ve lezzetleriyle kendinden söz ettiren Akdeniz yemekleri, başka ülkelerin de dikkatini çekmeye başarmıştır. Dünyaca tanınmış Akdeniz yemeklerini ve kültürünü sizlerle paylaşmak da benim için bir şereftir. Öncelikle, Akdeniz Bölgesi hakkında genel bilgi vermek istiyorum. Ardından, bölgenin il il meşhur Akdeniz yemekleri konusuna değineceğim. Son olarak da kahvaltılıklar, çorbalar, et yemekleri ve kebaplar, köfteler, hamur işleri, pilavlar ve keşkek, salatalar, mezeler ve tatlılar, reçeller ve içecekler başlıklarına yer vereceğim.
Doğa güzellikleri, denizi ve tarihi dokusuyla büyüleyici bir atmosfere sahip Akdeniz’e olan yolculuğumuz başlıyor. Hadi, atlayın bakalım tekneye. 😉
Dilerseniz aşağıdaki linklere tıklayarak Akdeniz Bölgesi yemek kültürü yazımdaki başlıklara kolayca ulaşabilirsiniz.
- İl İl Meşhur Akdeniz Bölgesi Yemekleri
- Kahvaltılıklar
- Çorbalar
- Hamur İşleri
- Et Yemekleri ve Kebaplar
- Köfteler
- Pilavlar ve Keşkek
- Salatalar ve Mezeler
- Tatlılar ve Reçeller
- İçecekler
Akdeniz Bölgesi Yemek Kültürü
Akdeniz Bölgesi yemek kültürü, bölgenin konumu itibariyle, Ege, Güneydoğu, İç Anadolu ve Doğu Anadolu’dan etkilenmiş geniş bir mutfak yelpazesine sahiptir. Bölge halkının marifetli ellerinden çıkan lezzetler, bölgeye gelen yerli-yabancı tüm turistlerin beğenisini kazanmayı başarmıştır. Turizm cenneti Akdeniz bölgesine gelen ziyaretçiler, buralarda hem tatilin keyfini çıkarmakta, hem de bölgenin güzelim yemekleriyle tanışmaktadırlar. Bilirsiniz ki en iyisi, yemeği yerinde yemektir. 😉 Doğa güzelliklerinin yanı sıra, yöre eski medeniyetlerden miras kalmış birçok tarihi yapılarla doludur. Bu yapıların adlarını ve gezilecek yerleri, yazı içerisinde bulabilirsiniz.
Ülkemizin en uzun sıradağları olan Toroslara sahip Akdeniz bölgesinde yazlar sıcak, kışlar ise ılık geçer. Sıcaklığın yüksek olması, maliyeti düşürdüğü için, bölgede seracılığın da artmasını sağlamıştır. Kıyı kesimlerde Akdeniz iklimi görülür. Turunçgiller ve muz gibi sıcağı seven meyveler, bu bölgemizde yetişmektedir. Ayrıca pirinç, buğday, incir, zeytin, pamuk, tütün, haşhaş ve üzüm, yine bölgede en çok yetiştirilen ürünlerin başında gelir. Toros dağlarının kıyıya paralel uzanması ve set olması nedeniyle iç kesimlerde Akdeniz iklimi pek görülmez. İç kesimlerde daha çok karasal iklim hakimdir. Bu durum, bitki örtüsünün ve yetiştirilen ürünlerin çeşitlenmesine imkan sağlar.
Bölgede yaşayan göçmen ve yörüklerin kendi kültürlerini yaşatması, bölgenin yemek kültürünü daha da zenginleşmesini sağlamıştır. Hatay ve Mersin gibi illerimizin Suriye mutfağından etkilenmeleri de Akdeniz yemeklerinin tuzu biberi olmuştur. Arap kültürü, Akdeniz mutfağına birçok baharatlı, acılı ve tatlı yiyecekleri kazandırmıştır. Tatlılardan acılı yemeklere çeşit çeşit tatlar, bölge sınırları içinde kalmamış; bölgenin lezzet ustaları sayesinde diğer bölgelere de taşınmıştır.
Son olarak Akdeniz’de ve bölgede bulunan göllerde yakalanan sazan, lagos gibi balıklarla yapılan nefis yemekler, bölgenin bir başka mutfak zenginliğini bizlere yansıtmaktadır. Balıkla yapılan, tava, buğulama ve tepsi yemekleri, balık sevenleri adeta mest etmektedir. Fakat bu bölgeyi Karadeniz bölgesiyle ile kıyasladığımızda, balık yemekleri ikinci planda olduğunu söyleyebiliriz.
Yukarıdaki bilgiler, Akdeniz bölgesinin tarihi geçmişini, kültürünü ve yemeklerdeki çeşitliliğinin nedenlerini görmemiz için yeterli olduğunu düşünüyorum.
İl İl Meşhur Akdeniz Bölgesi Yemekleri
Akdeniz Bölgesinin illeri; Isparta, Burdur, Antalya, Mersin, Adana, Kahramanmaraş, Osmaniye ve Hatay. Bu şehirlerimizin meşhur yemekleri ve şehirlerle ilgili kısa bilgiler, aşağıda başlılar halinde bulunmakta. İşte, il il meşhur Akdeniz Bölgesi yemekleri:
Türkiye’nin Gül Bahçesi Isparta
Isparta denince herkesin aklına gül ve halı dokuma gelir. Gülsuyu, gül kolonyası, reçeli, lokumu ve kozmetik gibi ürünler, gül diyarı olan bu ilimizde hayat bulmaktadır. Tarım, Isparta’nın en önemli geçim kaynağıdır. Arpa, buğday, haşhaş ve baklagiller en çok ekilen ürünlerin başında gelir. Meyvecilik faaliyetleri de oldukça gelişmiştir. Bilhassa Uluborlu’da yetişen kirazların tadı harika. Öyle ki, İngiliz Kraliyet ailesinin mutfağına bile girmiş. Bu yüzden yörede yetişen kirazlara “Kraliyet Kirazı” da denmektedir. Hayvancılığa baktığımızda, koyun, keçi ve sığır başı çeker. Ayrıca Isparta sınırları içerisinde yer alan ve mükemmel bir manzaraya sahip Eğirdir Gölü, hem ziyaretçilerini ağırlamakta, hem de yöre insanına kerevit, sudak ve sazan gibi tatlı su balıklarını ikram etmektedir.
Toros dağları sebebiyle, bu ilimizde Akdeniz iklimi görülmez. İç Anadolu bölgesine yakın konumda olması, yemek kültürünü de etkilemiştir. Isparta’da daha çok Anadolu mutfak kültürü hakimdir. Isparta’nın en meşhur yemekleri; kabune pilavı, nokul, haşhaş helvası, kuyruğu sulu böreği, boranı, gül lokumu, su peltesi, banak ve dirgit.
Ispartalıların, çocukların ilk dişi çıktığı zaman, haşlanmış buğday, nohut ve fasulyeye tuz ve şeker katarak yaptıkları dirgit, Isparta’ya ait geleneksel bir yemektir (Kaynak). Isparta’nın ilçesi Uluborlu’da pide ve kuzu eti ile hazırlanan banak, genellikle düğünlerde yenir. Uluborlu hanımlar! Hele şu nefis yemeği getirin de bir banak. Ağzımız şenlensin. 😉
I ♥ Burdur
Burdur, doğal güzelliklere ve tarihi yapılara sahip sessiz, sakin bir ilimizdir. Sagalassos, Kbyra, Cremna, Ulu Cami, Susuz Kervansaray, İnsuyu Mağarası ve gölleri, gezip görmeniz gereken yerlerdir. Özellikle tertemiz, berrak suya sahip Salda Gölünün eşsiz manzarasını görmenizi tavsiye ediyorum. Burdur’un yemek kültürü, Isparta’da olduğu gibi İç Anadolu yemek kültürüne benzemektedir.
Tarım, halkın en büyük geçim kaynağıdır. Arpa, buğday, şeker pancarı, anason, mısır, üzüm ve gül, yörede yetişen bazı ürünlerdir. Anason, ülkemizde en çok Burdur’da yetiştirilir. Burdur’un en çok bilinen yemekleri ise; Burdur şiş, ceviz ve kabak helvaları, gazel böreği, Burdur muhallebisi ve testi kebabı.
Burdur şiş, muhakkak tadına bakmanız gereken bir kebap türüdür. Etin daha ince ve kısa şişlere dizilmesi, Adana ve Urfa kebaplarından tek farkıdır. Lezzeti mi? Tabi ki beş yıldız. Kabak helvası, bal kabağı ve limon suyu ile hazırlanır. Üzerine badem serpiştirilerek ikram edilir.
Tatil Cenneti Antalya
Antalya, özellikle yaz tatilinde, yerli-yabancı milyonlarca turiste ev sahipliği yapan tatil cenneti bir kentimizdir. Temiz denizi, uzayıp giden plajları, kıyı manzaraları, yemyeşil ormanı ve tarihi yapılarıyla Antalya, Dünya’nın en cazip tatil yerlerinden biridir. Konyaaltı plajı, Kurşunlu, Düden ve Manavgat şelaleleri, Likya Yolu, Oymapınar Gölü, Aspendos Tiyatrosu, Arykanda Ören yeri ve Kaleiçi, Antalya’da gezilmesi gereken yerlerin başında gelir. Akdeniz ikliminin görüldüğü bu şehrimizde, muz, portakal, mandalina, limon, bergamot, yer fıstığı ve çeşit çeşit meyve ve sebzeler yetişebilmektedir. Çin greyfurdu olarak bilinen pomelo meyvesi, Türkiye’de sadece Antalya’da yetişmektedir. Bergamot ise C vitamini yönünden oldukça zengin ve çok güzel kokan bir meyvedir.
Antalya mutfağına baktığımızda, tam bir klasik Akdeniz kültürüne sahip olduğunu söyleyebilirim. Ayrıca Girit göçmenlerinin de yöreye kattığı bazı lezzetler vardır. En meşhur yemekleri; hülüklü çorba, Antalya piyazı, taratorlu piyaz, cive, Bergamot, kamkat ve turunç reçeli, Arap kadayıfı, Finike usulü muz tatlısı, hibeş, şakşuka ve zerde.
Akdeniz Bölgesi yemek kültürü içerisinde Antalya’nın yeri büyüktür. Bu yörede, çeşit çeşit piyazlar yapılmaktadır. Antalya piyazı, tahin, haşlanmış yumurta, kuru fasulye, sarımsak, yeşil biber, soğan, maydanoz, limon ve sirke ile hazırlanır. Arap kadayıfı yapımının ana malzemeleri; yassı kadayıf, dövülmüş ceviz içi, un, yumurta ve toz şekerdir. Şekli, poğaçaya benzer. Pişirilen kadayıf en son aşamada soğuk şerbete batırılarak servis edilir. Hibeş; tahin, su, limon suyu, sarımsak ve baharatlar ile hazırlanan kış mezesidir. Aynı zamanda sos olarak da kullanılabilir.
Mersin Bir Liman Kenti
Mersin de diğer şehirlerimizde olduğu gibi tarihi ve kültürel yapıları, doğa güzellikleri ile dolu, yaz turizminin hareketli olduğu büyük liman kentimizdir. Şehri ziyarete gelen misafirler, Soli-Pompeipolis, Esahb-ı Keyf Mağarası, Kızkalesi, Cennet-Cehennem Çökükleri, Limonlu Çayı ve benzeri birçok yerleri görme imkanını yakalamaktadırlar. Yazın gelenler ise, buraları görmenin yanı sıra, Kırgıpınarı, Susanoğlu, Ayaş ve Kumkuyu plajlarında tatilin keyfini çıkarmaktadırlar. Bu güzel şehrimizi kısaca tanıttıktan sonra yemek kültürüne bir bakalım.
Mersin, Akdeniz Bölgesi yemek kültürüne sahip olmakla birlikte, konumu itibariyle Arap mutfağından da etkilendiğini söyleyebiliriz. Ayrıca Et, baharat ve soslar, diğer illere göre daha çok kullanılmaktadır. Bu yönüyle Güneydoğu mutfağıyla da benzerlik göstermektedir. En meşhur yemekleri; tantuni, Silifke’nin yoğurdu, Tarsus kebabı, kerebiç, batırık, ciğer şiş, cezerye, topalak çorbası, Anamur muzu, keşkek ve balık yemekleri.
Arap mutfağından gelen tantuni yapımı şu şekilde: Küçük küçük kuşbaşı şeklinde kesilen etler, suda haşlanır. Yağlanmış kızgın sac üzerinde ağır ateşte pişirilmeye başlanır. Ete kırımızı toz biber eklenir. Pişirme aşamasında saca arada bir su ilave edilir. Tarsus kebabını diğer kebaplardan farkı, içine soğan konmasıdır. Kuzu kıyması, kuru soğan ve maydanoz ile harç yapılır. Kebap, şişlere geçirilip pişirilir. Kerebiç ise, daha çok Ramazan ayında Mersin sofralarını şenlendiren hafif bir tatlıdır. İrmik, çöven kökü, Antep fıstığı ve şeker ile yapılıp kaymak ile servis edilen bu nefis tatlıyı mutlaka deneyin derim. Keşkek, Mersin’in Anamur ilçesine özgü bir yemektir. Ana malzemesi mısır olan keşkeğin üzerine yoğurt, süt, ayran ya da et yahni ilave edilerek yenir.
Şehri Medeniyet Adana
Çukurova bölgesinde bulunan ve Türkiye’nin en büyük illerinden biri olan Adana, ticaret, kültür, sanat ve turizm faaliyetlerinin canlı olduğu bir ilimizdir. Adana Merkez Camii, Misis Antik Kenti, Seyhan kıyıları, Baraj Gölü, Büyük Saat, Taşköprü, Sevgi Adası ve Merkez Park Adana’da gezilecek yerlerden bazılarıdır. Yazları aşırı sıcak, kışları ise yağışlı geçen ilimizde tarım, en önemli geçim kaynağıdır. Çukurova’nın verimli topraklarında buğday, turunçgiller, muz, pamuk, mısır, yer fıstığı, karpuz ve daha birçok meyve ve sebzeler yetiştirilmektedir. Peki, ya mutfakta neler var?
Mersin gibi Adana da Arap ve yörük mutfaklarından etkilenmiştir. Baharatlar, salçalar, acılı lezzetler, hamur işleri, etli yemekler, soslar, tatlılar ve daha neler neler var bu mutfakta gardaş. En bilindik yemekleri; Adana kebap, şalgam suyu, analı kızlı, içli köfte, fellah köftesi, lahmacun, karakuş tatlısı, bici bici, mumbar, aşlama, sarı burma, yüksük çorbası, dul avrat çorbası… “Bizim yemekleri say say bitmez gardaş.” 🙂
Analı kızlı, kuzu kıyması, ince bulgur, nohut, un, soğan, baharatlar ve diğer malzemeler ile hazırlanan irili ufaklı köftelerle yapılan geleneksel Adana çorbasıdır. Bici bici, yaz sıcağından bunalan yöre halkını serinleten bir tatlı çeşididir. Gül suyu, pişmiş nişasta, pudra şekeri, buz ve gıda boyası ile hazırlanıyor. Üstüne muz ya da çilek dilimleri eklenerek ikram edilir. Fellah köftesinin yapımı kısaca şöyle: İnce bulgur, irmik, un, yumurta, domates ve baharatlarla yapılan köfteler suda haşlanır. Salça, sarımsak ve zeytinyağı ile hazırlanan sosla harmanlanır. Son olarak üzerine maydanoz serpiştirilerek servis edilir.
Kahramanmaraş’a geçmeden şu sözlerle Adana turunu bitirelim:
Adanalı’yık, Allah’ın adamıyık
Uçağa kafa atar, trene çelme çakarık
Ete para vermeyik, kuru fasulya yerik
Bici yerik, şalgam içerik
Adanalıyık Allaa’n adamıyık
Kahramanmaraş: “Kahraman Maraş”
Maraş halkının Kurtuluş savaşında düşmana karşı gösterdiği cesur mücadeleden ve başarılarından dolayı, Maraş şehrimize, 1973’de “Kahraman” rütbesi verilmiş ve şehrimiz, hak ettiği adı almıştır: Kahramanmaraş. Diğer illerimizde olduğu gibi Kahramanmaraş da doğal güzelliklere ve tarihi atmosfere sahip güzide bir ilimizdir. Eshab-ı Keyf Külliyesi, Taş Köprü, Döngel Mağarası, Başkonuş Yaylası ve Sır Barajı, ziyaret etmeniz gereken yerlerden bazıları. Yöre halkının geçim kaynağı tarım, hayvancılık, madencilik ve ormancılık faaliyetleridir. Çeşit çeşit tahıl, sebze ve meyve ürünleri, kahraman şehrimizde yetiştirilmektedir. Ayrıca yörede bulunan mera ve yaylalar sayesinde sığır, koyun ve keçi gibi hayvanlar, en doğal haliyle beslenmektedir. Yöreye ait dondurmanın lezzet sırrı nereden geliyor sanıyordunuz? Doğal keçi sütü, yöreye ait özel mahlep ve dondurma ustalarının marifetli elleriyle işte karşınızda, Maraş dondurma. Hele bir tadına baksana. 🙂
Dünyaca ün kazanmış nefis dondurmanın dışında, ilimizin diğer meşhur yemekleri; tarhana çorbası, sömelek köfte, Maraş paçası, Elbistan tava, Maraş pilavı (Acem pilavı), dövme pilavı, ciğerli bulgur pilavı ve un lokumu.
Maraşlılar, kavrulmuş bademi, Antep fıstığını, havuçları, haşlanmış kuzu etiyle birlikte pilavın üzerine koyarak acem pilavını hazırlarlar. Sömelek köfteyi, ince bulgurla hazırlayıp üzerine yoğurt dökerler. Son olarak yemeğe pul biber serpip afiyetle yerler.
Orman Kenti Osmaniye
Osmaniye; Adana, Gaziantep, Kahramanmaraş ve Hatay illerinin tam ortasında bulunan, ormanları, yaylaları, tarihi kaleleri ve meşhur yer fıstığı ile bilinen, 1996’da il olmuş 80. ilimizdir. Çukurova bölgesinde bulunan ve birçok medeniyete ev sahipliği yapmış bu küçük şehrimizi ziyaret ederseniz, şu yerleri görmeden dönmeyin derim: Toprakkale, Haruniye Kalesi, Haruniye Kaplıcaları, Karatepe Aslantaş Açık Hava Müzesi, Karaçay ve Sabun Çayı şelaleleri ve Berke Barajı.
Akdeniz iklimini görüldüğü Osmaniye’de yer fıstığı, turp, mısır, buğday, zeytin, narenciye, soya ve pamuk, en yaygın yetiştirilen ürünlerdir. Yörenin en meşhur yemekleri ise; etli kömbe, bayram kömbesi, tırşik, yaprak sarması, Osmaniye fıstıklı şeker, toğga çorbası, turunç ekşisi şerbeti ve içli köfte.
Osmaniyeli hanımların bayramlarda yaptıkları bayram kömbesi, yörenin en lezzetli hamur işlerinden biridir. Yoğurt, maya, un, tahin, kabartma tozu ve vanilya ile hamur hazırlarlar. Cevizden biraz büyük koparttıkları hamur toplarını, susam ve çörek otuna batırıp fırında pişirirler.
Medeniyetler Sofrası Hatay
Başlıktan da anlaşılacağı üzere, farklı etnik yapıdan ve dinden olan insanların bir arada barış içerisinde yaşadığı, her köşesi tarih kokan, kadim bir şehirdir Hatay. Dünya’nın en eski yerleşim yerlerinden biri olan şehrin geçmişi, MÖ yüz bin yıllarına kadar gitmekte. Vay be! Tunç Devri, buralarda hayat bulmuş desene. Hatay’ın tarihini daha detaylı öğrenmek isteyenler, burayı ziyaret edebilirler. Uzun Çarşı, Hatay Arkeoloji Müzesi, Titus Tüneli, Habib-i Neccar Cami, Musa Ağacı, Beşikli Mağara, Aziz Simeon Manastırı, Aziz Piyer Kilisesi ve Cehennem Kayıkçısı, Hatay’da gezilecek yerlerdir.
Eh, geçmişi bu kadar köklü olan ve Türk, Arap, Rum, Nusayri, Maruni, Ermeni ve Yahudi kültürlerinin bir araya geldiği Hatay’da yemek kültürünün ne kadar zengin olduğunu cümle alem biliyor. Öyle ki Unesco’dan “Gastronomi Şehri” unvanı almış bir şehirden bahsediyoruz. Seninle gurur duyuyorum Hatay.
En bilinen yemekleri; künefe, döner, oruk, sini kebabı, tepsi kebabı, hettüş salatası, mütebbel, tuzlu yoğurt, humus, bumbar dolması, sembusek, içli köfte. Bu kadar mı? Tabi ki hayır. Biberli ekmek, kömbe, şişperek çorbası, sürk, zahter salatası, kağıt kebabı, belen tavası ve Arap kebabı. Biliyorum; daha saymadığım birçok meşhur yemeği var.
Baharatlar, Hatay yemeklerinin süsüdür. En çok dikkatimi çeken de zahter (Dağ kekiği) olmuştur. Kahvaltılarda, hamur işlerinde ve salatada bu nefis lezzete sık sık başvurur Hataylılar. Zahter, zeytinyağı, nar ekşisi, soğan ve maydanoz ile hazırlanan zahter salatası hem çok lezzetli, hem de sağlık açısından oldukça faydalı bir yemektir. Künefe, gurbette yaşayan Hataylıların en çok aradığı lezzetlerden biridir. Yöreye özgü peynir, tel kadayıf ve şerbet ile hazırlanır. Lezzeti ise, künefe ustalarının marifetli ellerinde saklı. 😉 Biberli ekmek; un, dağ kekiği, susam, çörek otu, biber salçası, çökelek, zeytinyağı, soğan ve tuz ile hazırlanan nefis bir hamur işidir. Tuzlu yoğurt, yoğurdun pişirilip tuzlanmasıyla elde edilen ve kolay kolay bozulmayan bir yiyecektir.
Akdeniz Bölgesi Yemek Kültürü: Kahvaltılıklar
Bölgede yetişen meyvelerle yapılan reçeller, zeytin ağaçlarından gelen lezzetler, salatalar, hüner isteyen hamur işleri, peynir çeşitleri ve baharatlar, Akdeniz kahvaltı sofrasının olmazsa olmazlarındandır. Kahvaltı kültürünü daha doğru anlamak içinse, gittiğiniz yerlerde köy kahvaltısına oturmalısınız. Tarihi dokuya, doğal güzelliklere ve zengin mutfağa sahip tatil bölgesi Akdeniz’de kahvaltılıklar, il il değişiklik göstermektedir.
Hatay’da bal-kaymak, zeytin, turunç reçeli, patlıcan reçeli, ceviz reçeli, zahter salatası, tuzlu yoğurt, çökelek, sürk peyniri, biberli ekmek ve Antakya simidi, kahvaltılıkların ta kendisidir. Antakya simidi, katkı maddesi ve tuz kullanılmadan yapılan sağlıklı ve lezzetli bir hamur işidir. Kilis yöresine baktığımızda, ekmeğin üstüne sürülerek yenen muhammara ve zahter-zeytinyağı ikilisi, kahvaltı sofralarında yerini alıyor. Antakya’da acılı çökelekler kahvaltıda sevilerek yenir. Halhalı zeytini, yöre halkının en çok sevdiği, yağ oranı yüksek ve değerli bir zeytin çeşididir.
Antalya’ya baktığımızda, tahin, zeytin ve zeytinyağının ağırlık kazandığı bir kahvaltı masası bizleri bekler. Isparta’da kesmik, nokul, gül reçeli, haşhaş ezmesi, haşhaşlı pekmez ve yöreden toplanan dut, elma ve üzüm ile yapılan pekmezler, harika tatlardır. Nokul yapımında kullanılan ana malzemeler; haşhaş, ceviz, gül yaprağı, tahin ve susam.
Mersin’den zeytinyağı ve kekikle harmanlanmış siyah zeytin, köy tereyağı ile yapılan yumurta, kahvaltı menüsünde yer alan lezzetlerdendir. Ciğer şiş ve çorba, yanlış duymadınız, Adana’nın eskiden beri süre gelen, geleneksel kahvaltılık yemeklerdir. Ayrıca Osmaniye ve Adana illerinde yapılan bazlama, sıkma ve övelemeç bölgenin bazı yörelerinden kahvaltılık hamur işleridir.
Akdeniz Bölgesi Çorbaları
Akdeniz’in bereketli topraklarında yetişen sebzeler, bakliyat, ot ve baharatlar ile yapılan çorbaların eline kim su dökebilir ki. Ayrıca bölgede doğal beslenen hayvanların et ve sakatatları da çorbaya girdi mi lezzet patlaması yaşarsınız. Çorbalarda daha çok koyun eti kullanılır. Bölgemizin nefis çorbaları şunlar:
Ekşili çorba, analı kızlı çorba, kamhi çorbası, sütlü çorba, çakıldaklı çorba, Arap aşı, et paçası, yüksük, tarhana, işkembe, kelle paça, dul avrat, toğga, mercimek, mürdük, tuzlu yoğurt, topalak, tarhana, şiş börek ve dövme çorbası.
Kelle paça için koyun başı kullanılır. Adana’da yapılan yüksük (mantı) çorbası, tam bir misafir yemeğidir. Şiş börek ya da şişperek çorbası, Hatay’ın yöresel lezzetlerinden. Kıyma ve pirinç, yemeğin ana malzemeleridir. Osmaniye’den çakıldaklı çorba, sebzelerle ve kuru baklagillerin ortak çalışmasıyla yapılan; malzemesi bol bir sulu yemektir. Burdur yöresinde yapılan tarhana çorbası, çok emek isteyen ama bir o kadar da lezzetli bir yemektir. İçine katılan sarımsak ve nane, çorbayı daha da lezzetli kılar.
Hamur İşleri
Akdeniz Bölgesi yemek kültürü içerisinde, hamur işlerinin payı büyük. Bölgede hemen her yerde yetiştirilen buğday, hamarat annelerimizin ellerinde lezzete kavuşurlar. Buğday ununa ek olarak, Mersin ve Antalya yörelerinde, mısır unuyla yapılan lezzetler de vardır. Akdeniz’de en çok bilinen hamur işleri; sıkma, bazlama, katmer, kerebiç, semirsek, sembusek lahmacun, nokul, kıymalı ve patatesli kömbe, kahke, biberli ekmek, övelemeç, çörek, gazel böreği, Uluborlu böreği, Hatay’ın kaltaz, külçe böreği ve katıklı ekmek.
Çörek, Kahramanmaraş’ta, özellikle Ramazan ayında tuzlu ve şekerli olma üzere iki çeşit yapılan bir yiyecektir. Susam ve çöreotu ile hazırlanır. Sembusek, yufkanın içine kıyma, soğan ve baharatlarla hazırlanan iç harcın konulmasıyla yapılan, yarım ay şeklinde nefis bir hamur işidir. Hatay’a ait bir lezzettir. Kerebiç de Ramazan ayında yapılan, Mersin mutfaklarına ait bir tariftir.
Meşhur Uluborlu böreğinin bir diğer adı, kuyruğu sulu. Özel olarak hazırlanan yufkanın içine et, soğan ve baharat karışımı harç konularak sacda pişirilir. Börek pişerken, uçlarından harcın suyu akar. Bu yüzden böreğe “Kuyruğu sulu” denir. Gazel ya da kazel böreği, Burdur’un nefis el emeğidir. Rendelenmiş, patates, soğan ve kıyma, az yağda az pişirilir. Nişasta ile açılan yufka tepsiye serilir ve üzeri yağlanır. Yufkaların yarısı bu şekilde dizildikten sonra harç eklenir. Ardından diğer yufkalar da yağlanarak üst üste dizilir. Kare kare kesildikten sonra üstüne yumurta sürülür ve 180 derece fırına verilir. Son olarak afiyetle yenir. Oh, yarasın. 🙂
Et Yemekleri ve Kebaplar
Yukarıda da belirttiğim gibi, bölgedeki et yemeklerinin çoğu koyun etiyle ve sakatatlarla hazırlanır. Kebaplar, ekmek arası ya da dürümle sunulan lezzetler, kavurmalar, ızgaralar, Akdeniz’den ve göller yöresinden gelen balık yemekleri; kısacası Akdeniz’den dumanı üstünde nefis et kokuları gelmektedir. Et deyince de aklımıza ilk gelen şehir Adana oluyor.
Sabah kahvaltısını ciğer şişle açan Adana’da ve Hatay’da kebap kültürü oldukça gelişmiştir. Adana kebabı; kuzu eti, kuyruk yağı, taze kırmızı biber, pul biber ve tuz ile hazırlanır. Kebap ustaları eti, önce zırhtan geçirir. Hazır kıyma ile bu lezzeti yakalayamazsınız. Her şey manuel olacak. Mumbar, şırdan, Adana usulü lahmacun, kırkkat ve daha birçok sakatat yemekleri Adana’da denemeniz gereken tatlardır. Yine söylüyorum; “Bak hele. Yerinde yiyecen gardaş. ;)” Dürüme sarılan İskenderun döneri, Arap mutfağından gelen kağıt kebabı, Arap kebabı ve Antakyalıların fastfood’u kağıt kebabı, Hataylıların mükemmel et yemekleridir.
Burdur şiş, Mersin tantuni, Osmaniye mutfağından zorkun tava, Isparta’nın Uluborlu ilçesinden banak ve Eğirdir usulü sazan dolması, Alanya’dan laba dolması, bölgenin diğer nefis et yemekleri. Laba dolması; keçi ya da koyun kaburgasının “labalık” denen kısmıyla yapılır. Yemeğin adı da buradan gelir. bu özel lezzete, kaburga dolması da denmektedir. Zorkun tava, alüminyum veya bakır tepside pişirilen bir yemektir.
Köfteler Aşkına!
Bulgur, mercimek, et, soğan, maydanoz, karabiber, pul biber, ceviz, salça… Ve işte karşınızda çeşit çeşit köfteler! Akdeniz Bölgesi yemek kültürü içerisinde, enfes köfte yemekleri de önemli yer tutmaktadır. Özellikle Hatay, Kilis ve Adana, bu konuda başı çekmekte. İçli köfteler, sömelek köfte, fellah köftesi, sini köftesi, bulgur köftesi, kısır, yoğurtlu köfte, oruk, çiğ köfte, mercimek köftesi, ekmek oğmacı, şiş köfte ve bulgurlu patates köfte, bölgede severek yenen yemeklerdir.
Şiş köfte, Antalya ve Burdur yörelerinde sevilerek yenir. Burdur’da kaburga etinin kıymasıyla hazırlanır. Antalya’da ise şiş köftenin yanında tahinli piyaz tüketilir. Meşhur içli köfte, bölgede şehir şehir farklılık göstermektedir. Antakya, çiğ köfteyi oruk diye adlandırır. Adana, Osmaniye ve Kahramanmaraş usulü içli köfteler de yine bölgede dikkat çeken damak lezzetleri olarak karşımıza çıkıyor.
Sini köftesi, fırında pişirilir. İçli köftenin şeklini tutturamıyorum, olmuyor diyenler için yapımı daha pratik olup Hatay yöresinde yapılan bir yemektir. Bulgurlu patatesli köfte de yine Hatay’a ait ekonomik bir yemektir. Çiğ köfte, Güneydoğu yemek kültüründe olduğu gibi, Adana ve Hatay illerimizde de çok sevilen bir yemek çeşididir. Sömelek köfte, Kahramanmaraş mutfağına aittir. Yanında ise, ekşili turşu ve ayran makbul geçer.
Pilavlar ve Keşkek
Bölge, et yemekleri ve hamur işlerinde yakaladığı lezzeti, pilav ve keşkek yemeklerinde de yakalamış. Pirinç, bulgur, tahıl, bakliyat ve sebzeler ile yapılan bölgenin yemeklerine lezzetlerine doyum olmuyor. Dövme pilavı, haşhaşlı sarma pilavı, firik aşı, ilibada aşı, keşkek, herise, sarma içi, Maraş usulü domatesli pilav, kemunlu ve batırık, Akdeniz’in nefis yemeklerinden bazıları.
Dövme pilavı, Osmaniye’ye ait olup oldukça doyurucu bir yemektir. Dövülmüş buğday ve haşlanmış etle hazırlanır. Burdur’da ise haşhaşlı sarma pilav (Sarma aşı), harika lezzetiyle ben de varım der. Yapılışında pilavlık bulgur, haşhaş, ceviz içi, maydanoz, nane, zeytinyağı gibi malzemeler kullanılır. İlibada ya da labada aşı, kış mevsiminde toplanan şifalı labada otuyla ve pilavlık bulgurun yağda kavrulmasıyla hazırlanan, Antalya’ya ait bir yemektir. Sıcak yenir.
Keşkek (Herise), aşurelik ya da dövme buğday ve etle hazırlanan kalorisi yüksek bir yemektir. Birçok bölgemizde yapılmaktadır. İçine koyacağınız et; koyun, sığır, tavuk ve hindi eti olabilir. Akdeniz Bölgesiyle ilgili bahsedeceğim keşkek, Isparta’nın Yalvaç ilçesine aittir. Yalvaç’ın geleneksel keşkeği, haşlanmış aşureli buğday, nohut ve kuzu eti ile hazırlanır. Lezzetinin sırrı ise pişirme yönteminde saklı. Ağzı kapalı olarak, taş fırında pişirilir. Antakya usulü herise; dövülmüş buğday, kemikli koyun eti ve kuyruk yağı ile yapılmaktadır.
Salatalar ve Mezeler
Sofraların süsü, şifa kaynağı salatalar, bölgede yöreden yöreye farklılık gösterebilmektedir. Güneydoğuya yakın illerimizde biraz acılık, biraz da baharatlar girer meşhur salatalara. Bölge, diğer yemeklerde olduğu gibi, zengin bir salata kültürüne sahip. Sofrada en az iki salata tabağı bulunur. Ana yemeklerden önce dayanamayıp salataları yemeye başlarsanız, esas lezzetlere öyle bakarsınız. Sabırlı olmakta fayda var yani. Domates, soğan, sarımsak, biber, nar ekşisi, limon, zahter, pul biber, maydanoz, patlıcan, nane, çökelek ve zeytinyağı, salatalar için kullanılan bazı ana malzemeler.
Mezeler için de durum aynı. İnsanın iştahını açan bu kadar çeşit mezeyi sadece Akdeniz bölgesinde bulabilirsiniz. Bu kadar iltifattan sonra yörenin salatalarının ve mezelerinin isimlerine bir bakalım mı?
Akdeniz Bölgesi Yemek Kültürü: Salatalar
Babagannuş, zahter salatası, koruk salatası, Toros salatası, palamut salata, tuzlu yoğurt salatası, yoğurtlama, çökelek salatası, patlıcan salatası, nar ekşili domates salatası, sürk salatası ve limon salatası bölgeye ait salatalardan bazıları.
Toros salatası, Antalya yöresine ait, iştah açıcı bir yemektir. Patlıcan ve kırımız biber, bu nefis salatanın ana malzemeleri. Palamut salatası da Antalya yöresinde tüketilen mevsimlik lezzetlerden biridir. Fırında pişirilmiş palamut eti, soğan, maydanoz, kırmızı toz biber, limon suyu ve zeytinyağı ile hazırlanan sağlıklı bir salata çeşididir. Babagannuş, Akdeniz’in doğu illerinde yapılan bir salatadır. Yapılışı şu şekilde: Patlıcan, domates ve biberlerin közleyip harmanlayın. Dövülmüş sarımsağı, nar ekşisini, zeytinyağını ve tuzunu da eklendikten sonra üstünü maydanozla süsleyin. Bir başka adıyla abagannuş, servise hazır.
Mezeler
Söğürme, humus, patlıcan mezesi, cevizli biber, lor köftesi, tahinli ekmek, bakla ezmesi, muhammara, hibeş, patates mezesi, ekşili meze ve mütebbel, nefis Akdeniz mezelerinden birkaçıdır.
Hibeş; tahin, sarımsak, limon, kimyon ve kırmızı toz biber ile hazırlanan, Antalya’ya ait nefis bir meze çeşididir. Arap mutfağından gelme bu mezeyi evinizde kolaylıkla yapabilirsiniz. Muhammara; ceviz, kırımızı biber, bayat ekmek, sarımsak, zeytinyağı, limon ve kimyon ile yapılan, Hatay’a ait kahvaltılık bir meze çeşididir. Nohut, sarımsak ve tahin ile hazırlanan humus; Adana, Mersin ve Hatay illerinde yenen nefis bir mezedir.
Tatlılar ve Reçeller
Akdeniz Bölgesi yemek kültürü deyince akla ilk gelen tatlılar ve reçeller şunlardır:
Tatlılar
Şam tatlısı, kadayıf, künefe, baklava, Burdur’dan nefis ceviz ezmesi ve Bağdat muhallebisi, Isparta’ya ait samsa tatlısı, meşhur kesmik baklavası, Yalvaç güllacı ve tosmankara helvası, Antalya yöresine ait lor böreği tatlısı ve çiğirdik, Mersin’dan kerebiç ve cezerye tatlısı, bölgenin meşhur tatlıları. Bitti mi? Tabi ki hayır. Adana karakuş tatlısı ve bici bici, Kahramanmaraş’ın çimdik tatlısı, un sucuğu ve Maraş dondurması, Osmaniyelilere ait yoğurt tatlısı ve Hatay’dan taş kadayıf, kesme, züngül tatlısı ve Antakya usulü peynirli irmik helvası, yörenin diğer nefis tatlıları.
Ceviz ezmesi; ceviz, irmik, şeker ve pudra ile hazırlanan Burdur’a ait meşhur bir tatlıdır. Burdur’a yolunuz düşerse, bu tatlıdan alıp sevdiklerinize ikram etmenizi öneririm. Isparta’nın Yalvaç ilçesinin yöresel güllacı, kesmik ve şerbet ile hazırlanır. Züngül, hemen her şehirde tatlıcılarda bulabileceğiniz, medeniyetler şehri Hatay’a ait bir tatlıdır. Aslında kendisi, bildiğiniz çıtııır çıtır nefis halka tatlısının ta kendisidir. Çimdik tatlısına, hazırlanan küçük hamur toplarına çimdik atılarak şekil verildiği için bu isim verilmiştir.
Reçeller
Patlıcan, turunç, portakal, bergamot, domates, incir, karpuz kabuğu, limon çiçeği, kamkat, ve gül reçeli, Akdeniz bölgesinin öne çıkan bazı reçelleri.
Antalya yöresi, reçel bakımından zengin bir mutfak kültürüne sahip. Yukarıda saydığım reçellerin çoğu bu şehrimizde yapılmaktadır. Özellikle bergamot ve turunç reçellerinin tatları bir harika. Turunç reçeli, 25 gün süren zahmetin ardından ancak sofralara gelebiliyor. Bu da onu çok değerli yapıyor. Domates reçeli de denenmesi gereken ilginç tatlılardan biri. Kamkat, turunçgiller ailesinden gelen küçük, ekşi ve kabuğuyla yenen bir meyvedir. Doğal aromaya sahip bu meyveyle yapılan reçel de haliyle çok lezzetli olmaktadır.
Ayrıca keçiboynuzu (Harnup), üzüm pekmezi, dut pekmezi, çeşit çeşit marmelatlar ve pestiller, yine Akdeniz Bölgesi yemek kültürü içinde yer alan diğer tatlılar.
İçecekler
Zahter çayı, gül şerbeti, üzüm şerbeti, mayam şerbeti, lohusa şerbeti, koruk suyu, şalgam suyu, aşlama, portakalata, böğürtlen şurubu ve yayık ayran, yörede en sevilen içecekler.
Mayam şerbeti, meyan köküyle hazırlanan serinletici bir yaz içeceğidir. Gül şerbeti, gül bahçesi Isparta’nın en meşhur içeceklerinden biridir. Şalgam suyunun namını zaten bilmeyen yok. Kebapların ve acılı yemeklerin yanında iyi giden, hazımsızlığa da iyi gelen Adana şalgam suyu; şalgam ve mor havuçla yapılır. Aşlama, kavurucu yaz sıcağından bunalan Adanalıların imdadına koşan, meyan köküyle yapılan bir içecektir. Portakalata, portakal suyu, portkal kabuğu, biraz limon suyu, şeker ve su ile hazırlanan Antalya’nın geleneksel bir içeceğidir. Zahter çayı, Kilis ve Hatay civarında içilen şifalı bir içecektir.
Bunların dışında, bölgede toplanan doğal otlar ve bitkilerle yapılan çaylar, kışın yöre halkına şifa kaynağı olmaktadır.
Yazı içerisinde bahsetmemi istediğiniz Meşhur Akdeniz yemekleri varsa, yorum kısmından bana ulaştırabilirsiniz. Ayrıca diğer bölgelerimizin yemek kültürleri hakkında bilgi almak için aşağıdaki linklere tıklayabilirsiniz. Lezzet parmaklarında. 😉
Doğu Anadolu Bölgesi Yemek Kültürü
Güneydoğu Anadolu Bölgesi Yemek Kültürü
İç Anadolu Bölgesi Yemek Kültürü
Karadeniz Bölgesi Yemek Kültürü
Sonuç olarak, birçok farklı kültürü yansıtan Akdeniz Bölgesi yemek kültürü, yazının uzunluğundan da anlaşılacağı üzere, oldukça zengin bir mutfağa sahip. Yemek kültürünün bu kadar zengin olmasında en çok rol oynayan ilimiz, şüphesiz, bir gastronomi şehri olan Hatay’dır. Ayrıca Isparta’nın gülü, Antalya’nın reçelleri, Kahramanmaraş’ın meşhur dondurması, Mersin’den tantuni, Adana’dan kebaplar, çorba çeşitleri ve içecekler, Burdur’un şiş kebabı ve Osmaniye’den kömbe, Akdeniz sofrasına lezzet katan meşhur yemeklerdir. Acısıyla tatlısıyla, kebabı ve çorbasıyla, kısacası tüm lezzetleriyle Akdeniz yemekleri, sizleri bekliyor. Tatilin keyfini, lezzetli ve sağlıklı yemeklerin tadını çıkarın. 😉
Yazınızı çok beğendim. Teşekkürler.
Çok faydalı bir yazı olmuş hocam teşekür
Elleriniz dert görmesin hocam
Teşekkürler
Adana kebap salgam suyu üstüne de künefe offf
Ödev yaptım ve istediğim yazıyla yazmışsınız teşekkürler
E güzel 🙂
yazınızı çok beğendim teşekkürler.